Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, która polega na tym, że wydzielanie insuliny jest zbyt niskie, a poziom glukozy (cukru) we krwi jest podwyższony. Przyczyna tego tkwi w zbyt słabej reakcji tkanek organizmu na insulinę. Inną przyczyną jest nieprawidłowe działanie komórek produkujących ten hormon. Najczęstsze typy cukrzycy to cukrzyca typu 1 i 2. Spośród chorych na cukrzycę, na typ 1 choruje 15-20% chorych. Około 80-85% wszystkich przypadków cukrzycy to cukrzyca typu 2. Trzecim typem cukrzycy jest cukrzyca ciężarnych. Około 4% wszystkich kobiet w ciąży choruje na cukrzycę ciężarnych. U 30-50% kobiet, u których stwierdzano cukrzycę ciężarnych, w ciągu najbliższych 15 lat rozwija się cukrzyca typu 2. Czwartym typem cukrzycy jest tzw. cukrzyca wtórna – charakterystyczne dla tej postaci są współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia, zespoły chorobowe czy też przyjmowanie leków. Tak jak w przypadku cukrzycy typu 1 i 2 objawem cukrzycy wtórnej jest podwyższony poziom glukozy we krwi, jednak w tym przypadku cukrzyca nie jest wiodącą chorobą. Cukrzyca wtórna stanowi około 2-3% wszystkich postaci cukrzycy.
Cukrzyca typu 1 i typu 2 – różnice
Cukrzyca typu 1 (zwana także cukrzycą młodzieńczą bądź insulinozależną) polega na tym, że układ odpornościowy pacjenta z niewyjaśnionych przyczyn nie rozpoznaje komórek beta trzustki i traktuje je jako wrogie. Cukrzyca typu 1 jest zatem chorobą autoimmunologiczną. W wyniku wspomnianego procesu dochodzi do spadku produkcji i wydzielania insuliny. Kiedy uszkodzone zostaną komórki beta wysp Langerhansa trzustki, organizmowi zaczyna brakować insuliny, co prowadzi do pojawienia się objawów cukrzycy typu 1. Tempo niszczenia komórek może być szybkie lub wolne. Postać szybko postępująca zwykle występuje u dzieci. Wolno postępująca postać cukrzycy występująca u dorosłych nosi nazwę utajonej cukrzycy autoimmunologicznej dorosłych (LADA). Wskaźnikiem podwyższonego ryzyka jest zachorowanie na cukrzycę typu 1 przez członka rodziny. Cukrzyca typu 1 wydaje się występować, gdy coś w środowisku – wirus, bakteria lub składnik pokarmowy (np. białka mleka krowiego, białka, zbóż) stymuluje układ odpornościowy do atakowania błędnie trzustki oraz niszczenia komórek beta. Na cukrzycę typu 1 zapadają zazwyczaj dzieci i młodzież, najczęściej w wieku 10-12 lat oraz 16-19 lat. Rzadko zdarza się aby ten typ cukrzycy ujawnił się w wieku dorosłym, ale zdarzają się przypadki zachorowania w wieku powyżej 60 roku życia. Z kolei cukrzyca typu 2 (cukrzyca dorosłych, insulinoniezależna) powstaje w wyniku czynników takich, jak otyłość, mała ilość ruchu, zła dieta czy przyjmowanie leków. Są to przyczyny obniżenia wrażliwości tkanek na działanie insuliny. Negatywne zjawisko nosi nazwę insulinooporności. Początkowo trzustka zaspokaja zwiększone zapotrzebowanie na hormon. Niemniej obciążony organ ostatecznie przestaje przeciwdziałać insulinooporności, co powoduje wzrost poziomu cukru we krwi. Na ten typ cukrzycy zapadają zazwyczaj osoby, a częstość jej występowania wyraźnie rośnie powyżej 55 roku życia. Różnica pomiędzy cukrzycą typu 1 i typu 2 polega na tym, że w cukrzycy typu 2 trzustka nie produkuje odpowiednich ilości insuliny lub organizm nie potrafi jej prawidłowo zużyć, natomiast trzustka pacjenta z cukrzycą typu 1 w ogóle nie produkuje insuliny.
Cukrzyca – leczenie
Do metod leczenia cukrzycy zalicza się obecnie dietę, wysiłek fizyczny, leczenie farmakologiczne i edukację terapeutyczną. Obecnie niefarmakologiczne metody leczenia stawia się na równi z farmakoterapią. W początkowych stadiach rozwoju cukrzycy są one w zupełności wystarczające do kontrolowania glikemii. Farmakoterapia jest wprowadzana dopiero po kilku latach, gdy zasoby endogennej insuliny ulegają wyczerpaniu. W leczeniu cukrzycy bardzo istotną rolę odgrywa zmiana nawyków żywieniowych. Ich głównym celem jest poprawa metabolizmu tłuszczów i węglowodanów. Poza tym poprzez zmianę nawyków żywieniowych można powstrzymać rozwój powikłań i zmniejszyć ryzyko rozwoju miażdżycy. Insulinoterapia w cukrzycy typu 1 jest wdrażana od początku wyczerpania się rezerw trzustkowych i kontynuowane do końca życia. Bardzo ważne jest też modyfikowanie dawek leku w zależności od zapotrzebowania chorego. Ulega ono zmianom pod wpływem różnych czynników, np. zakażenia, wysiłku fizycznego i gorączki. Insulina jest hormonem białkowym, dlatego należy podawać go we wstrzyknięciach podskórnych, bo po połknięciu zostałby on strawiony w przewodzie pokarmowym. Obecnie na rynku farmaceutycznym jest dostępnych kilka rodzajów insulin różniących się między sobą pod względem czasu działania i osiągania najwyższego stężenia w surowicy. Oprócz nich dostępne są także analogi insulinowe bezszczytowe. Działają one po upływie 2 godzin od podania i utrzymuje się na stałym poziomie przez całą dobę. Wprowadzono także pompy insulinowe, które uchodzą za duży przełom w leczeniu cukrzycy. Dieta cukrzycowa opiera się na zasadach zbilansowanego żywienia. Pacjent powinien spożywać posiłki regularnie. Powinny one charakteryzować się podobną kalorycznością. Dużą rolę odgrywa zachowanie odpowiednich proporcji składników pokarmowych. W diecie cukrzycowej 30% energii pochodzi z tłuszczów, w tym głównie nienasyconych, 50-60% z węglowodanów i pozostała część z białek. Jadłospis powinien zawierać głównie węglowodany złożone, a zatem takie produkty, jak warzywa, produkty zbożowe i owoce. Należy natomiast wyeliminować z diety cukry proste, w tym sacharozę.